چغازنبیل، شاهکار معماری تمدن ایران باستان

چغازنبیل اولین اثر ثبت ملی شده در یونسکو و نمونه ای فوق العاده از شکوه معماری باستانی ایران است .

اگر از اهواز به سمت شوش و شوشتر حرکت کنیم، در نزدیکی سایت باستانی هفت‌تپه ، باقیمانده بنایی قرارگرفته که روزگاری معبد و نیایشگاه عیلامی‌های باستان بود، طبق گفته باستان‎شناسان ، این نیایشگاه برای ستایش ایزد باستان اینشوشیناک که الهه نگهبان شوش بود توسط پادشاه وقت ایلام اونتاش ناپیریش ساخته شده بود.

نام زیگورات چغازنبیل شاید عجیب به نظر برسد، با بررسی نامی که اهالی منطقه از پیشینیان خود به ارث بردن متوجه خواهیم شد که این نام از گویش لری است، چغا به معنی تپه‎ای منفرد و تنها در یک دشت ، با دیدن چغازنبیل متوجه وجه تسمیه آن خواهیم شد، همانند سبدی وارونه و تنها در دشتی بزرگ ، به خاطر شکل عجیب تپه‎ی مدفون در تاریخ و زیگورات که به معنی ساختمان بلند چند طبقه و نیایشگاه دیرینه.

پیدا شدن زیگورات چغازنبیل را مدیون کارکنان شرکت نفت هستیم، در سال ۱۹۳۵ زمانی که کارکنان شرکت نفت ایران و انگلیس مشغول نقشه‌برداری برای حفاری اکتشافی بودند با تپه ا‎ی خاکی عظیمی روبرو می‌شوند.

در بررسی این تپه، اولین نشانه از یادگار معماری کهن ایران‌زمین سر از خاک بیرون آورد، با یافتن اولین کتیبه، باستان شناسان تا چندین سال به بررسی و اکتشاف پرداختند و هرچه پیش رو می‌رفتند اطلاعات حیرت‌انگیز بیشتری از این بنا به دست می‌آمد.

جادویی از معماری که با استفاده از میلیون‌ها آجر، بنا شده است .

این برج عظیم روزگاری دارای ۵ طبقه بود که هر یک مستقل از دیگری و دارای پایه متعلق به خود بودند، بدین معنا که هر طبقه بر روی زمین بنا شده بود.

ساعت آفتابی 

در بررسی‌های بیشتر در محوطه اصلی، ۳ بنای آجری پیدا شد که به‌صورت دایره‎ وار ساخته‌شده‌اند و یکی از آن‌ها تا حدودی سالم است و بررسی آن نشان می‌دهد که احتمالاً ساعت آفتابی بودند و با توجه به زاویه تابش خورشید در فصول مختلف زمان را به پرستشگران باستان نشان می‌دادند، ذوق و هنر ایرانیان همیشه از دیرباز تاکنون زبان زد هست.

علاوه بر ده‌ها هزار آجر ساده آجر‌های ویژه‌ای برای ایجاد سازه‌های خاص که دایره وار هستند و آجر‌های لعابدار و کتیبه دار نیز در ساخت بنا به کار رفته اند.

در میان بیش از ۵۰۰۰ آجر کتیبه دار که در دور انتاش بدست آمده تقریباُّ % ۷۰ آن‌ها دارای متن یکسانی است.

اونتاش ناپیریشاه برای حفاظت بنای خود نفرین‌های بیشماری را به ایلامی و گاه اکدی بر تعدادی از آجر‌های نقر کرده که هنوز صدای او پس از ۳۰۰۰ سال در فضای معبد طنین انداز است.

«آن کس که تعدی  کند، دیوار‌های حریم مقدس ، آن که در آن‌ها رخنه ایجاد کند. آجر‌های کتیبه دار را بدزدد، پیر‌های در‌ها را بسوزاند و دروازه‌ها را به روی دشمنان باز کند باشد که گرز مجازات خداوند ، نپیریش ، اینشوشینگ و کریریشا بر او فرود آید ، باشد که او در زیر خورشید عقبه‌ای نداشته باشد.»

ناودان ها  ، دلیل پایداری بنا 
احتمالاً یکی از دلایل اصلی پایداری این بنای خشتی ـ آجری علارغم وجود باران‌های شدید در فصل زمستان را باید مدیون ناودان‌ها و آبراه‌های منظمی دانست که آب باران را از سطوح مختلف بنا به پایین هدایت و دفع می‌کردند.

مسلماً تعداد و چگونگی این آبراه‌ها با توجه به شکل و ابعاد قسمت‌های مختلف بنا طراحی و ساخته شده و مجموعاَُ نظامی را تشکیل می‌دادند که کار آرایی مناسبی در جهت دفع آب باران ایفا نمایند، ایلامیان در ساخت این سازه‌ها از ملات قیر برای جلوگیری از نفوذ رطوبت و آب به قسمت‌های درونی این زیقورات بهره بردند.
 

کهن ترین تصفیه‌خانه ایران و جهان 

یکی از شگفتی‌های چغازنبیل، آب‎رسانی به این معبد باستانی است. نزدیک‌ترین رود به این معبد، رود پر‎آب دز هست که از قدیم‌الایام برای اهالی مقدس بوده است، اما به دلیل ارتفاع پایین به نسبت زمین‌های چغازنبیل، امکان استفاده از آن نبود، بنابراین پادشاه وقت دستور ساخت و احداث کانالی عظیم به طول حدوداً ۴۰ کیلومتر را از بستر رودخانه کرخه داد. به دلیل اینکه آب پس از عبور از دشت هفت‌تپه گل‌آلود می‌شد، حوضچه‌هایی را به‌عنوان تسویه خانه‌ها می‌ساختند با استفاده از لوله‌های مرتبط، یکی از قدیمی‌ترین تصفیه‌خانه ‎های ایران و دنیا را از دیرباز برایمان به یادگار گذاشته‌اند.
منبع: خبرگزاری صدا وسیما مرکز خوزستان  

برچسب ها : چغازنبیل شاهکار معماری تمدن ایران باستان خوزستان