آشفته بازار روانشناس نماها در فضای مجازی

"مدتی است همسرم مرا رها کرده، چه کار کنم که دوباره وی را جذب خودم و زندگی مان کنم؟"، "چند نکته طلایی برای یک قرار عاشقانه و جذب همسر آینده"، "با این روش ها استرس را برای همیشه از خودت دورکن" و... تنها بخشی از کلیپ های روانشناسی است که در فضای مجازی دست به دست می چرخد.
این روزها کلیپ‌های تصویری و صوتی روانشناسی زیادی در فضای مجازی بازنشر می‌شوند و مخاطبان زیادی هم دارند غافل از اینکه دنبال‌کنندگان این مطالب، خوراکی را تغذیه می‌کنند که از زبان یک روانشناس واقعی مطرح نمی‌شوند و آنها را در جریان زندگی با مشکلات زیادی مواجه می‌کند.

عجیب تر اینکه خیلی ها بدون ذره ای تحقیق و پژوهش درباره فردی که نظرات کارشناسانه می دهد و یک نسخه را برای عموم مردم می پیچد، در زندگی شخصی شان از این صحبت ها و نظرات روانشناسانه الگوبرداری می کنند غافل از اینکه گاهی پیروی و اعمال این نظرات غیرکارشناسانه به قیمت تنش و درگیری یا حتی طلاق و بروز مشکلات دیگر می انجامد و ضمانت اجرایی ندارد. 

به تازگی اما شکل جدیدی از این نظرات به ظاهر روانشناسانه در فضای مجازی منتشر می شود که نه تنها گره از مشکلات افراد باز نمی کند، بلکه شنیدن این قصه ها و روایت های شخصی و نظرات کارشناس درباره آن موضوع مثل مشکلات زوجین در خصوص روابط جنسی شان، می تواند برای گروه های سنی کودک و نوجوان باعث مشکل شود یا گاهی شاهد آن هستیم که فرد روانشناس با آموزش راهکارهایی بر پایه فحاشی، تنش و درگیری سعی دارد مخاطب را به سمت خود بکشاند. درحالی که روانشناسان واقعی هیچ وقت مراجعه کننده خود را دعوت به خشم نمی کنند و با یک جلسه مراجعه و بدون شناخت برای وی نسخه نمی پیچند. 

حال سوال اینجاست که آیا روانشناسانی که در فضای مجازی صدا و کلیپ صحبت هایشان منتشر می شود، همه مورد تایید هستند؟ آیا آموزش های همگی آنان می تواند گره از مشکلات مردم باز کند؟ آیا ضمانتی برای الگوبرداری افراد از این راهنمایی ها و ارتقای کیفیت زندگی شان وجود دارد؟ اصلا مردم از کجا متوجه بشوند این مدل آموزش ها در فضای مجازی زندگی شان را به خطر نمی اندازد و فرد روانشناسی که صفحه شخصی اش را دنبال می کنند، مورد تایید و قابل اعتماد است یا خیر؟ 

تحقیق و پژوهش درباره مشاوران و روانشناسان واقعی

در دانشگاه ها رشته های دانشگاهی بر اساس تخصصی که قرار است افراد آموزش ببینند در دسته بندی های مختلف تفکیک می شوند. برای مثال فردی که جامعه شناس است، تخصص او با یک روانشناس فرق دارد. در نتیجه از نظر حرفه ای نمی تواند در حیطه روانشناسی ورود و اظهارنظر کند. 

این روزها یکی از این افراد بسیار پرطرفدار، صحبت هایش در فضای مجازی دست به دست می چرخد و مورد توجه عموم قرار گرفته است. وقتی جست و جوی ساده ای درباره بیوگرافی وی انجام دادیم، متوجه شدیم که این فرد اصلا تخصصی در زمینه روانشناسی ندارد و در اصل دکتری جامعه شناسی دارد. اما از آن مهمتر اینکه در سابقه کاری این فرد، هیچ مقاله علمی در خصوص موضوعات روانشناسی دیده نمی شود و مقاله های علمی وی تنها در خصوص موارد جامعه شناسی ارائه شده است.

پس با همین جست و جوی ساده می توان متوجه شد کارشناسی که در حوزه روانشناسی اظهارنظر می کند و آموزش هایی را به خورد عموم مردم می دهد، مورد تایید است یا خیر. 

این در حالی است که حتی خود روانشناسان معتقدند که با توجه به تخصصی که درس خوانده اند، می توانند اظهارنظر کنند. برای مثال روانشناس حوزه تربیتی با روانشناس بالینی یا روانشناس عمومی یا روانشناسی کودک و...شاخه های متفاوتی هستند یا اینکه روانشناس با مشاور فرق دارد و شما برای حل مشکلات خود باید دقت کنید که پیش چه کارشناسی می روید.

در همین رابطه پیمان دوستی روانشناس روز دوشنبه در گفت و گو با خبرنگار گروه دانشگاه و آموزش ایرنا اظهار داشت: روانشناس به کسی گفته می شود که دارای مدرک حداقل کارشناسی ارشد یا دکتری تخصصی در یکی از گرایش های روانشناسی باشد.

وی تصریح کرد: از طرفی دیگر صلاحیت حرفه ای و اخلاقی وی برای کار در این حوزه توسط سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور، محرز شده باشد. مشاور نیز به شخصی می گویند که دارای همین ویژگی ها باشد با این تفاوت که مدرک وی در یکی از گرایش های رشته مشاوره است.  
اهمیت پروانه فعالیت روانشناس 
دوستی با اشاره به اینکه صرف داشتن مدرک کارشناسی ارشد یا دکتری در یکی از گرایش های روانشناسی و مشاوره به معنی صلاحیت داشتن در مداخلات روانشناختی نیست، اضافه کرد: افراد در این زمینه باید پروانه فعالیت حرفه ای خود را نیز از سازمان نظام روانشناسی دریافت کنند یا پس از فارغ التحصیلی و عضویت در سازمان نظام روانشناسی و مشاوره، تحت نظارت شخصی که دارای پروانه است، به عنوان کارآموز مشغول به فعالیت شوند و در کنار دانشی که آموخته اند، تجربه کسب کنند.

این روانشناس با بیان اینکه این موضوع شامل هرکسی که می خواهد هرگونه فعالیتی در حوزه روانشناسی انجام دهد می شود، اظهار داشت: چه افرادی که در مراکز مشاوره فعالیت می کنند و چه افرادی که در استخدام سازمان ها یا حتی بیمارستان ها هستند، اگر می خواهند به عنوان روانشناس یا مشاور فعال باشند، باید ابتدا صلاحیت کار حرفه ای آنها توسط مرجعی معتبر مثل سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور تایید شود. 

وی تاکید کرد: البته در گذشته سازمان بهزیستی کشور نیز، صلاحیت افراد را برای جامعه مورد هدف خود تعیین و برای آنها پروانه صادر می کرد اما طی تفاهم نامه ای که اواخر سال ۹۹ با سازمان نظام روانشناسی انجام شد، حتی افرادی که دارای پروانه مرکز روانشناسی و مشاوره از سازمان بهزیستی کشور بودند نیز موظف شدند برای دریافت پروانه فعالیت حرفه ای فردی از سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور اقدام کنند.

روانشناسی با مشاوره فرق دارد

این روانشناس با اشاره به اینکه روانشناسی و مشاوره دو رشته مجزا اما مرتبط با یکدیگر هستند که هر کدام از این دو رشته نیز دارای گرایش های مختلفی است، خاطرنشان کرد: هرچند زمینه کاری در این دو حوزه بهم گره خورده و مرتبط هستند اما با یکدیگر تفاوت هایی هم دارند. هر روانشناس یا مشاور در دوران تحصیل خود در یکی از گرایش ها تحصیل می کند و بر اساس زمینه ای که قرار است در آن فعالیت کند، دوره های آموزشی مختلفی را طی می کند.

وی افزود: بر همین اساس فرد روانشناس مطالعات عمیق تری مرتبط با حوزه کاری خود مثل درمان اضطراب و استرس انجام می دهد و مراجعین باید در نظر داشته باشند که برای موضوع مورد نظرشان، پیش روانشناسی بروند که تخصص وی در حوزه مورد نظر آنها باشد. 

دوستی تصریح کرد: برخی از گرایش های رشته روانشناسی شامل روان شناسی بالینی، روان شناسی عمومی، روان شناسی سلامت، روان شناسی شخصیت، روان شناسی صنعتی سازمانی، روان شناسی کودکان با نیازهای ویژه، روان شناسی تربیتی، روان شناسی بالینی کودک، روان شناسی بالینی خانواده و روان شناسی ورزش است. 

این روان درمانگر گفت: برخی از گرایش های رشته مشاوره نیز شامل مشاوره و راهنمایی، مشاوره خانواده، مشاوره شغلی و مشاوره تحصیلی است. 

تایید فعالیت حرفه‌ای از سوی سازمان نظام روانشناسی 

وی اضافه کرد: در همین رابطه سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور، برای جلوگیری از ضایع شدن حقوق مراجعین و تشخیص افرادی که صلاحیت انجام کار حرفه ای دارند، نام و مدرک تحصیلی افرادی که فقط عضو این سازمان هستند و همچنین افرادی که دارای پروانه فعالیت حرفه ای هستند، به صورت جداگانه در وب سایت خود منتشر می کند تا افراد بتوانند نام روانشناس مورد نظر خود را در قسمت مربوطه جستجو کرده و با خیال راحت برای حل مشکلشان به سراغ وی بروند. 

دوستی گفت: هرچند این سازمان قوانین نسبتا سخت گیرانه ای برای صدور پروانه فعالیت حرفه ای دنبال می کند و مصاحبه هایی برای تعیین صلاحیت شغلی و اخلاق حرفه ای ترتیب می دهد و اقداماتی را برای برخورد با افراد فاقد صلاحیت یا متخلفان انجام می دهد، اما متاسفانه همچنان در شبکه های اجتماعی مجازی، شاهد برخی تخلفات آشکار هستیم. یکی از این موارد عدم شفافیت مدرک تحصیلی است که برخی افراد مدعی آن هستند و نام شان را نه در پایگاه های علمی می توان مشاهده کرد (در حالی که فارغ التحصیلی از مقطع دکتری، نیازمند حداقل انتشار دو مقاله علمی پژوهشی است)، نه نام آنها را می توان به عنوان فارغ التحصیل در مقطعی که مدعی شده اند در دانشگاه ها جستجو کرد.

وی ادامه داد: حتی در نهادهایی که صلاحیت حرفه ای افراد را تعیین می کنند (مانند سازمان نظام روانشناسی و مشاوره) نامی از آنها به عنوان عضو یا فرد دارای پروانه برده نشده است. 

فاش کردن اطلاعات مراجعه کننده در فضای مجازی برای جذب مخاطب

این روانشناس خاطرنشان کرد: با این حال، این افراد نقش پررنگی در فضای مجازی دارند. سمینارهایی با عنوان روانشناسی برگزار می کنند و حتی به عنوان کارشناس در برخی برنامه های تلویزیونی دعوت می شوند. بدون اینکه سابقه حرفه ای آنها مورد بررسی و تایید قرار گرفته باشد. 

وی افزود: یکی دیگر از مواردی که نمونه بارز نقض اخلاق حرفه ای روانشناسی و مشاوره است، این است که برخی از این افراد در فضاهای عمومی مثل شبکه های اجتماعی و رسانه های دیگر (سوشال مدیا) محتوایی را که مراجعه کنندگانشان با آنها در میان گذاشته اند، به شیوه های مختلف مانند مکالمه های تلفنی یا عکس گرفتن از پیام های آنها (اسکرین شات) در فضای مجازی منتشر می کنند. این درحالی است که روانشناسان طی سوگندنامه ای که می خورند، موظف می شوند که اطلاعات مراجعه کنندگانشان را فاش نکنند و محرم اسرار آنها باشند.

دوستی با اشاره به اینکه هرچند در برخی از این موارد نام فرد مشخص نیست و ظاهرا حریم خصوصی وی حفظ شده، معتقد است: اما این امر خود نمونه بارزی از زیر پا گذاشتن اخلاق حرفه ای است که مسائل مربوط به فرد مراجعه کننده به شکل عمومی در دسترس عموم قرار گیرد. 

وی اظهار داشت: البته مواردی وجود دارد که طی آن می توان نمونه هایی از جلسه روان درمانی یا مشاوره برای یادگیری بیشتر دانشجویان این رشته بازنشر کرد. یکی از آنها جلساتی است که به عنوان "رول پلی" یا "ایفای نقش" شهرت دارد. در این موارد، یک شخص "نقشی خیالی" از فردی را که داری مشکلی است، بازی می کند و روانشناس یا مشاور بر اساس نقشی که او بازی می کند، مداخلاتی را انجام می دهد و این مداخلات برای یادگیری بیشتر دانشجویان بازنشر می شود.

این روانشناس ادامه داد: مورد دیگر این است که با رضایت کتبی فرد مراجعه کننده، محتوای جلسه برای عده محدودی از دانشجویان (یعنی فقط برای یک جمع چند نفره و نه به شکل عمومی) ضبط می شود. 

وی افزود: یکی دیگر از مواردی که بعضا در شبکه های مجازی به دلایل مختلف مانند جذب بیشتر مخاطب اتفاق می افتد، درنظرنگرفتن بافتار (زمینه) فردی هر انسان است و راهکارهایی مانند "خانم ها این چنین مردها را جذب کنید"، یا "آقایان چنین و چنان کنید" است و حتی صحبت هایی درباره اینکه در قرارهای عاشقانه خود چنین لباس بپوشید و مواردی از این دست شنیده می شود که خود جای بسی تعجب دارد.

ایرنا/ فاطمه شیری

برچسب ها : سازمان نظام روانشناسی و مشاوره سلامت روان انجمن روان شناسی ایران