تنگه‌های سحرآمیز ایران

در این گزارش ویژگی‌های طبیعی معروف‌ترین تنگه‌های ایران در ۵ استان کشور بررسی شده است.

طبیعت سراسر ایران جلوه‌گاه جاذبه‌های متعددی است که تا پیش‌از همه‌گیری ویروس کرونا، سالانه گردشگران داخلی و خارجی بسیاری را به‌سوی خود جذب می‌کردند؛ جاذبه‌هایی که هریک از ویژگی‌های منحصربه‌فردی برخوردارند. دراین میان تنگه‌های ایران جاذبه‌های طبیعی بی‌بدیلی را رقم زده‌اند که با وجود آنها، می‌توان به‌یادماندنی‌ترین سفر‌ها را تجربه کرد. وجود کوهستان‌های متعدد، به‌ویژه در مناطق غربی، جنوبی و تاحدودی مرکزی کشور، سبب شده تنگه‌ها به‌عنوان یکی از جذاب‌ترین و بکرترین جاذبه‌های گردشگری کشور مطرح شوند؛ تنگه‌هایی که برخی از آن‌ها با به نمایش گذاشتن دیدنی‌ترین و خاص‌ترین چشم‌اندازها، بهترین گزینه برای گردش و تفریح به‌شمار می‌روند.

دراین میان هرمزگان، فارس، لرستان، کهگیلویه‌وبویراحمد و ایلام از استان‌هایی به‌شمار می‌روند که جذاب‌ترین تنگه‌های کشور را در خود جا داده‌اند که برخی از آن‌ها حتی از شهرت جهانی برخوردارند. با توجه به این موضوع همشهری در پرونده ویژه‌ای به معرفی تعدادی از جذاب‌ترین تنگه‌های ایران و ویژگی‌های طبیعی آنان پرداخته و آسیب‌های ناشی از تردد بی‌ضابطه گردشگران و همچنین اقدام‌های حفاظتی انجام شده ازسوی نهاد‌های مربوط و میزان اثرگذاری آن‌ها را مورد واکاوی قرار داده‌است که در ادامه می‌خوانید.

اعجاز طبیعت در تنگه‌های فارس
در استان فارس ۲ تنگه «دم‌اسب» و «براق» جزو زیباترین مناطق گردشگری استان به‌شمار می‌روند. تنگه دم‌اسب، واقع در منطقه «کوهمره سرخی» در فاصله ۵۰کیلومتری جنوب شیراز، یکی از مناطق زیبا و بکری است که دستیابی به آن با توجه به رودخانه‌ای بودن و گذر از معبر‌های آبی، جذاب و دیدنی است.

وجه تسمیه این تنگه، به‌دلیل جویبار‌های فراوانی است که مانند دم‌اسب از کوه‌ها جاری است. تمام مسیر تنگه با درختان بلوط و انار و همچنین درخچه‌ها و بوته‌های گیاهان دارویی آراسته شده‌اند. این منطقه سبز، میزبان حیوانات و پرندگان بسیاری است؛ از حیوانات و پرندگان شکاری گرفته تا خزندگان کمیاب. یکی از دیدنی‌ترین منظره‌های طبیعی دراین تنگه، تماشای جست‌وخیز سنجاب‌ها میان درختان بلوط جنگلی است.

تنگه دم‌اسب مقصدی رویایی برای گردشگران طبیعت‌دوست و ماجراجویان بی‌باک است. مسیر تنگه بسیار پر فراز و نشیب است و برای رسیدن به آبشار باید گاهی از صخره‌های سخت بالا رفت و گاهی تن به آب زد. در بخش‌هایی از مسیر، عرض تنگه به‌قدری باریک می‌شود که تنها اجازه عبور یک نفر را می‌دهد، اما تماشای زیبایی‌های بی‌پایان تنگه، دیدار از آبشار و قدم زدن درمیان طبیعت رشته کوه‌های زاگرس ارزش این سختی‌ها را دارد.

مانند تمام تنگه‌ها، تنگه دم اسب نیز هوای خنکی دارد و بهار و تابستان بهترین فصل‌ها برای سفر به این منطقه هستند. سرمای شدید در فصل‌های سرد سال، شاید اجازه لذت بردن از طبیعت را به شما نمی‌دهد. ضمن اینکه اقامتگاه خاصی دراین منطقه ساخته نشده و بیشتر گردشگران برای دیدن این تنگه و مناظر آن، سفر‌های یک روزه را برنامه‌ریزی می‌کنند،، اما جای خانه‌های بوم‌گردی و فضاسازی برای شب ماندن گردشگران در این منطقه، بسیارخالی است. ازسوی دیگر تنگه براق نیز نام دره زیبایی است در شمال استان فارس که نام خود را از روستای نزدیک دره، گرفته است. روستای تنگه براق قدمتی طولانی دارد و این موضوع را می‌توان از سنگ‌نوشته‌ای مربوط به دوران ساسانی به خط پهلوی که در وسط دره قرار دارد، دریافت.

مضمون این کتیبه به معرفی شاپوراول و شرح مهارت وی در تیراندازی می‌پردازد. این تنگه ازنظر جغرافیایی در جنوب شهرستان آباده، غرب اقلید، شرق دژکرد و شمال شیراز و کامفیروز واقع شده و مسیر دسترسی به آن‌هم بسیار متنوع است. تنگه براق تلفیقی است از انبوه درختان سربه‌فلک کشیده با سرسبزی شگفت‌انگیز خاص خود، چشمه‌های کوچک و بزرگ متعدد، رودخانه‌ای خروشان، غار‌های زیبا، آبشارها، آبچک‌ها و ستون‌های آهکی بکر و دست‌نخورده و تخته سنگ‌های کوچک و بزرگ درون و کناره‌های آب. ارتفاع دیواره‌های این دره در برخی نقاط به ۳۰۰متر هم می‌رسد. آب و هوای خنک این منطقه در بهار و تابستان، جذابیت آن را دوچندان کرده، اما در فصل‌های سرد سال، برف و یخبندان مانع سفر گردشگران به این منطقه می‌شود. این منطقه نیز فقط می‌تواند مقصدی ایده‌آل برای سفری یک روزه باشد، زیرا اقامتگاهی برای شب‌مانی ندارد.

یادگار یک نبرد باستانی
کهگیلویه‌وبویراحمد به‌دلیل وجود جنگل‌های بلوط کوهستانی و رود‌ها و آبشارها، طبیعت زیبایی دارد، اما تنگه «تامرادی» این استان، به‌عنوان یکی از باستانی‌ترین مناطق ایران، فقط به‌دلیل زیبایی‌های طبیعی مشهور نیست. این منطقه به اعتقاد مورخان محل یکی از مهم‌ترین جنگ‌های تاریخ ایران، یعنی نبرد میان اسکندر مقدونی و سردار ایرانی آریوبرزن بوده‌است و تعدادی مقبره و آثار تاریخی به‌جا مانده از دوره هخامنشی در ورودی این تنگه و در مجاورت روستای «حسین‌آباد»، پیشینه تاریخی و کهن آن را تأیید می‌کند.

تنگ تامرادی هم مانند بیشتر مناطق گردشگری کهگیلویه‌وبویراحمد به‌دلیل کمبود زیرساخت‌های گردشگری دراین استان تاحدودی بکر و از آسیب در امان مانده‌است؛ اگرچه سالانه گردشگران زیادی به این منطقه می‌آیند. نداشتن جاده‌های مناسب نه‌تن‌ها تنگ تامرادی، که همه کهگیلویه‌وبویراحمد را در یک انزوای ارتباطی قرار داده و سبب شده جاذبه‌های گردشگری استان به‌قدر کافی شناخته نشوند. در سال‌های اخیر تلاش‌های بسیاری برای حفاظت از این جاذبه‌های گردشگری و معرفی آن‌ها انجام شده، اما هنوز به امکاناتی، چون راه ارتباطی، اماکن اقامتی و خدماتی نیاز وجود دارد.

این اتفاق برای منطقه گردشگری تنگ «گنجه‌ای» در ۱۳ کیلومتری شهر یاسوج و در مسیر محور یاسوج به سی‌سخت هم رخ داده‌است، به‌ویژه اینکه جاده سی‌سخت- یاسوج ایمنی لازم را ندارد و هرسال با حوادث متعدد و ریزش کوه مواجه است. تنگ گنجه‌ای هم دره‌ای با درختان چنار بسیار مرتفع و پوشش جنگلی درخت بلوط است و هوایی خنک و مطبوع دارد. این تنگه که در منطقه‌ای به نام روستای گنجه‌ای واقع شده، چند چشمه آب سرد و گوارا دارد که همه آن‌ها از کوه‌های سربه فلک کشیده دنا، عروس زاگرس سرچشمه می‌گیرند. دراین منطقه تفریحی به نسبت امکانات بهداشتی و تفریحی وجود دارد که همه موجب شده‌است گردشگران بسیاری هرسال به سمت این منطقه تفریحی سفر کنند. برای ساماندهی گردشگری تنگ گنجه‌ای اقداماتی صورت گرفته‌است، برای مثال بخش‌خصوصی تالار‌های مجهز به سوئیت دراین منطقه ساخته‌است.

تردد گردشگران به‌دلیل نزدیکی به مرکز استان یعنی یاسوج و قرارگیری تنگه در مسیر یاسوج- سی‌سخت بیشتر از تنگ تامرادی و دسترسی به آن هم راحت‌تر است. هرچند بیشترین بازدید از این ۲ تنگه در فصل بهار و تابستان شکل می‌گیرد، اما کوه‌های دنا در جوار تنگه گنجه‌ای در روز‌های زمستان مملو از برف است و این موضوع موجب شده است منطقه برای اسکی‌سواری هم مناسب باشد. کهگیلویه‌وبویراحمد تنگه‌های زیادی دارد و با داشتن ۲۸۰تفرجگاه طبیعی، حدود ۲۶۰۰اثر تاریخی، ۷۵۰اثر تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی و مواهب طبیعی مکان مناسبی برای گردشگری است که در همه سال‌های گذشته به‌گفته مسئولان استانی اعتبار لازم برای حفاظت، ایجاد زیرساخت و همچنین معرفی این جاذبه‌ها نداشته‌است.

تهدید‌هایی در کمین چاهکوه
اگرچه بخش قابل‌توجهی از مردم ایران سال‌هاست که قشم را با بازارهایش می‌شناسند، اما موهبت‌های طبیعی موجود دراین جزیره سالانه گردشگران زیادی را فقط با هدف گشت و گذار به خود می‌خواند؛ گردشگرانی که به‌ویژه تا پیش‌از همه‌گیری ویروس کرونا، طبیعت‌گردی را به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین مقاصد خود درجریان سفر به قشم مدنظر قرار می‌دادند. با نگاهی به ویژگی‌های طبیعی قشم اگرچه این‌گونه به‌نظر می‌رسد که پروردگار بسیاری از زیبایی‌ها و مواهبش را یک‌جا دراین جزیره قرار داده‌است، اما اعجاز طبیعت و خالق را می‌توان به‌صورت ویژه‌تری در تنگه «چاهکوه» قشم به نظاره نشست.

این تنگه از تندیس‌ها و صخره‌هایی تشکیل شده‌است که طی میلیون‌ها سال، به‌صورت کاملا طبیعی و براساس تغییرات فرسایشی، سیمایی دیدنی پیدا کرده‌اند. دره چاهکوه عمقی حدود ۱۰۰ متر دارد و در همه‌جای این صخره‌ها خطوط، شکاف‌ها و سوراخ‌های عمیقی دیده می‌شود که از فرسایش و انحلال طبیعی و درازمدت سنگ‌ها حکایت می‌کند. این خطوط و شکاف‌ها طرح‌های منحصربه‌فردی ایجاد کرده که گویی نقاشی حرفه‌ای آن‌ها را با زیبایی تمام طراحی کرده یا اینکه سنگ‌تراشی چیره‌دست آن‌ها را به هیبت کنونی درآورده‌است. علاوه بر زیبایی‌های بی‌بدیل، این دره اصلی‌ترین محل تجمع آب باران در منطقه‌ای است که از سال‌های دور آب‌شیرین برایش حکم کیمیا را داشته‌است.

در ورودی دره ۴ حلقه چاه به وسیله اهالی و برای تأمین آب موردنیاز روستای حاشیه آن به نام «چاهو» حفر شده‌است. این چاه‌ها منبع مهمی برای تهیه آب شیرین ازسوی اهالی این منطقه به‌شمار می‌روند. براین اساس کانال‌هایی دستکند، آب باران را از چاه‌های طبیعی عمق دره به سمت چاهو هدایت می‌کنند. کارشناسان باستان‌شناسی قدمت چاهو و کانال‌هایش را بیش‌از ۴سده ارزیابی کرده‌اند. گذشته از همه اینها، چاهکوه بخشی از سایت اصلی ژئوپارک قشم، به‌عنوان تنها ژئوپارک خاورمیانه، است. این منطقه نیز همراه با ژئوپارک قشم در سال۱۳۸۵ به عضویت شبکه‌جهانی ژئوپارک‌های مورد حمایت یونسکو درآمد، اما محقق نشدن آنچه استاندارد‌های حفاظتی این تشکل است، سبب شد در سال۱۳۹۱ چاهکوه از این شبکه خارج شود. پس‌از گذشت ۵سال، چاهکوه یک‌بار دیگر و در سال۱۳۹۶ به این امتیاز دست یافت.

این رویداد درحالی بود که با وجود چنین امتیاز بین‌المللی قابل‌توجهی، تاکنون تغییر چندانی در روند حفاظت و همچنین افزایش سهم این منطقه از گردشگری قشم ایجاد نشده‌است. بنا به‌گفته راهنمایان گردشگری دراین استان، فاصله نسبتا زیاد چاهکوه از مرکز جزیره و سایت‌های تفریحی قشم، اصلی‌ترین دلیل تمایل نداشتن تعداد قابل‌توجهی از گردشگران برای بازدید از این منطقه است، تا جایی که براساس آمارها، از حدود ۶میلیون گردشگری که سالانه به قشم سفر می‌کنند، کم‌تر از ۱۰درصد آنان به این جاذبه طبیعی سری می‌زنند. دراین میان آنچه بیش‌از همه‌چیز، حیات این منطقه و بقایش در شبکه ژئوپارک‌های بین‌المللی را تهدید می‌کند، ساخت‌وساز‌های غیراصولی و همچنین تغییر کاربری‌های بی‌ضابطه در اراضی پیرامونی منطقه است؛ موضوعی که مدیران منطقه آزاد قشم آن را به تصمیم دیگر اداره‌های استان نسبت می‌دهند.

تنگ لی لی؛ جاذبه کم‌نظیر زاگرس
لرستان طبیعت نابی دارد و جاذبه‌های طبیعی موجود دراین استان چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند. علاوه بر همه دیدنی‌های طبیعی، این استان تنگ و تنگه‌های طبیعی و تماشایی متعددی دارد که سالانه گردشگران و طبیعت‌گردان بسیاری را به‌سوی خود جذب می‌کنند. تنگ‌ها پدیده‌هایی کم‌عرض‌تر از تنگه‌های عادی هستند. تنگ «شیرز» با صخره‌های وصف‌ناشدنی در شهر کوهدشت و تنگ «هلد» یا «هلت» در پلدختر ازجمله آن‌ها به‌شمار می‌روند. دراین میان «تنگ لی لی» نیز ازجمله این مکان‌های تماشایی در شهر دورود است که در مجاورت روستای «چمنار» از توابع بخش مرکزی دورود، در دهستان «حشمت‌آباد» و نرسیده به روستای «سمیرم» واقع شده و فاصله این تنگ تا دورود حدود ۲۰ کیلومتر است. «لی لی» نامی است که محلی‌های این منطقه به این تنگ داده‌اند؛ دراین منطقه درختان گیلاس وجود دارد و محلی‌ها به گیلاس‌هایی که اندازه کوچک داشته باشد، لی لی می‌گویند.

همچنین به‌دلیل اینکه پلی به نام «سورپیلو» در نزدیکی این منطقه قرار دارد، با این نام نیز شناخته می‌شود. لی لی جاذبه‌ای کم‌نظیر را در دل صخره‌های استوار زاگرس به‌وجود آورده که طی سالیان دراز و براثر فرسایش‌های آبی و بادی، شکل ویژه‌ای به خود گرفته‌است. فرسایش صخره‌ها سبب به‌وجود آمدن سطوح صاف و صیقلی در سنگ‌ها شده و دیواره‌هایی با اشکال عجیب به‌وجود آورده‌است؛ رود «ماربره» نیز با عبور از میان آن، حیات و زندگی را به لی لی هدیه داده‌است. اینکه چرا این رود، نام «ماربره» را به خود گرفته است، به گذشته‌های دور برمی‌گردد؛ گفته می‌شود در قدیم، چون دراین رود مار‌های زیادی وجود داشته است، به «ماربره» معروف شده‌است.

ماربره با گذر از میان لی لی، حوضچه‌ها و استخر‌های طبیعی را تشکیل می‌دهد که با داشتن آبی خنک، بهترین مکان برای گذران روز‌های گرم تابستان و آب‌تنی کردن است. این حوضچه‌ها در زمان بارندگی و فصل‌های پرآب سال، گاهی عمق‌شان به ۲ متر هم می‌رسد. این تنگ مکان بسیار مناسبی برای کوهنوردان، طبیعت‌گردان و صخره‌نوردان همراه با تجهیزات و راهنماست، اما به‌دلیل خطراتی که ممکن است با وجود موقعیت و شکل قرارگیری تنگ پیش رو باشد، برای سالمندان و کودکان چندان توصیه نمی‌شود. تنگ لی لی دورود منطقه‌ای بسیار زیبا و منحصربه‌فرد به‌شمار می‌رود که آب فراوانی دارد. پرآب بودن، تنگ لی لی را به مکانی مناسب برای آب‌تنی و حتی شیرجه‌زدن تبدیل کرده‌است.

ازسوی دیگر طبیعت و صخره‌های صاف و صیقلی آن، مناظر رویایی و هیجان‌انگیزی را برای گردشگران به ارمغان می‌آورد. حضور در تنگ مسحورکننده لی لی برای همه گردشگران به‌نوعی خاطره‌انگیز خواهد بود؛ برخی از آنان فقط به تماشای این مناظر حیرت‌انگیز اکتفا می‌کنند و بعضی دیگر با شیرجه‌زدن و آب‌تنی از حضور دراین جاذبه طبیعی کم‌نظیر لذت می‌برند.

با اینکه بیشتر طبیعت‌گرد‌ها اهل خطر کردن هستند، اما بازهم باید به افرادی که راهی تنگ لی لی می‌شوند توصیه کرد که حتما جانب احتیاط را نگه دارند. مسلما برای سفر به این مکان دور از دسترس و شگفت‌انگیز، بهترین گزینه سفر به‌همراه تور و با حضور راهنمای گردشگری است. همچنین پوشیدن کفش و لباس مناسب از ضروریات سفر به تنگ لی لی محسوب می‌شود. دراین میان باید به این نکته هم اشاره کرد که اگرچه این تنگ منحصربه‌فرد در ملک شخصی قرار گرفته و برخی خدمات اولیه به گردشگران ارائه می‌شود، اما زیرساخت‌های گردشگری موجود دراین منطقه نیازمند توجه و رسیدگی بیشتری است.

جلوه‌های ناب تاریخ و طبیعت در تنگه‌واشی
یکی از معروف‌ترین جاذبه‌های گردشگری تهران، به‌ویژه در فصل تابستان، «تنگه واشی» است؛ منطقه‌ای که هرساله گردشگران بسیاری را به‌ویژه در روز‌های تعطیل و فصل گرم سال به سوی خود جذب می‌کند و خاطره‌ای به‌یادماندنی را در ذهن طبیعت‌گردان به یادگار می‌گذارد. تنگه واشی در ۲ کیلومتری جاده فیروزکوه - تهران و در نزدیکی روستای «جلیزبند» قرار گرفته است که حدود ۴ کیلومتر بعد از روستا، منطقه پیاده‌روی تنگه‌واشی آغاز می‌شود. این منطقه در اصل ۲ تنگه دارد که گردشگران از آن‌ها عبور می‌کنند و به آبشار تنگه‌واشی می‌رسند. تنگه نخست، تنگه‌واشی است که طول آن به حدود ۲۵۰ متر می‌رسد و در روز‌های گرم سال نیز آب این تنگه سرد است. پس از عبور از تنگه‌واشی، گردشگران وار دشتی سرسبز می‌شوند و پس از کمی استراحت، وارد تنگه دوم به نام «تنگ سا» می‌شوند عمق رودخانه این تنگه کم‌تر از تنگه‌واشی، اما عرض آن بیشتر است. در انتهای تنگه‌سا، صدای شرشر آب، نویدبخش رسیدن به آبشار است که زیبایی این منطقه را دوچندان می‌کند.

آبشار تنگه‌واشی ۱۵ متر ارتفاع دارد و به یک حوضچه با مساحت ۵۰متر و عمق یک متر می‌ریزد. بهترین زمان برای رفتن به تنگه‌واشی، در بهار و تابستان و به‌ویژه مردادماه است که روز‌های گرم سال را می‌توانید در یکی از خنک‌ترین نقاط استان تهران بگذرانید. تنگه‌واشی علاوه بر طبیعت بکر و زیبا، آثار تاریخی مهمی نیز دارد و یکی از سه کتیبه معروف دوره قاجار دراین تنگه قرارگرفته است. این کتیبه که به دستور فتحعلی‌شاه قاجار ساخته شده، دارای ابعاد ۶ در ۷ متر است و وقایع زمان این شاه قاجار دور تا دور کتیبه روایت شده‌است.

تنگه‌واشی در فصل تابستان میزبان بسیاری از گردشگران، حتی از استان‌های دیگر کشور است. این منطقه بدون ایجاد زیرساخت‌های لازم، مورد استقبال بسیاری از مردم قرار گرفته‌است، اما امکانات موجود با جمعیتی که به‌ویژه در روز‌های تعطیل و آخرهفته‌ها به منطقه وارد می‌شوند، همخوانی ندارد و نبود فضای کافی برای پارکینگ، وضعیت نامناسب جاده دسترسی، سرویس‌های بهداشتی ناکافی و کمبود اماکن اقامتی ازجمله معضلات پیش روی گردشگران است. گردشگران معتقدند عوارضی که دهیاری از گردشگران می‌گیرد باید صرف ایجاد زیرساخت و بهسازی منطقه شود. ازسوی دیگر مشکلات ترافیکی و زیست‌محیطی موجود دراین منطقه از مشکلاتی است که روستاییان را آزار می‌دهد. ریختن زباله، به‌ویژه زباله‌هایی مانند پلاستیک و بطری، ازجمله مسائلی است که برخی گردشگران به آن توجه نمی‌کنند. آسیب‌هایی که این منطقه گردشگری را درمعرض تهدید قرار داده‌اند به‌جایی رسیده که برخی حتی روی کتیبه تاریخی تنگه‌واشی یادگاری نوشته‌اند.

یکی دیگر از مسائل مهم در تنگه‌واشی، وضعیت خطرناک منطقه در شرایط بروز حوادث طبیعی مانند سیلاب است که می‌طلبد ایجاد زیرساخت‌های مناسب و ساماندهی این جاذبه مهم گردشگری هرچه سریع‌تر به نقطه مطلوبی برسد. همه این‌ها در شرایطی است که اهالی و همچنین کارشناسان و فعالان حوزه گردشگری سال‌هاست از شرایط نابه‌سامان تنگه‌واشی و ضرورت رفع مشکلات موجود دراین منطقه سخن می‌گویند، اما تاکنون اقدام مؤثری دراین زمینه انجام نشده‌است. البته باید به این نکته هم اشاره کرد که در ۲ سال اخیر از ساماندهی این منطقه و ورود بخش‌خصوصی باهدف انجام سرمایه‌گذاری‌های مناسب صحبت‌های مختلفی ازسوی مسئولان به میان آمده‌است که باید منتظر ماند و دید چقدر جنبه اجرایی به خود می‌گیرد.

منبع:همشهری آنلاین

برچسب ها : گردشگری مناطق گردشگری ایران