سالمندی در ایران زنانه می شود/ 90 درصد زنان سالمند تنهای ایرانی در سه دهک پایین درآمدی

یک استاد دانشگاه علوم توانبخشی با اشاره به اینکه در 30 سال آینده تعداد زنان سالمند تنها، 3 برابر می‌شود، گفت: برای کاهش چالش های آینده اگر یه کپی‌برداری از سایر کشورها اکتفا کنیم، چه بسا آسیب‌پذیری زنان سالمند تنها بیش از پیش افزایش یابد.

گروه جامعه خبرگزاری فارس، زنان سالمند تنها، زنانی هستند که 60 سالگی را پشت سر گذاشته‌اند و زیر یک سقف به تنهایی زندگی می‌کنند. تنهازیستی زنان سالمند آسیب‌پذیری آنها را افزایش می‌دهد و چالش‌های پیچیده‌ای برای آنها در پی دارد. بر پایه آخرین سرشماری‌ها تعداد زنان سالمند تنها در ایران رو به افزایش است.

سالمندی در حالی به سمت زنانه شدن پیش می‌رود که تعداد زنان سالمند خودسرپرست در حال افزایش است. به همین دلیل، نیاز به سیاستگذاری‌های اجتماعی و فرهنگی و توجه به منابع در اختیار سالمندان بیشتر احساس می‌شود.

بررسی‌های جهانی هم نشان می‌دهد که امید به زندگی زنان به طور متوسط چهارسال و نیم بیشتر از مردان است و تعداد زنانی که در گروه سنی سالمند قرار دارند، به نسبت قابل توجهی بیشتر از مردان سالمند است. این الگوی سالمندی نشان می‌دهد که احتمال بیوه یا مجرد بودن زنان سالمند نسبت به مردان بیشتر است.

این درحالی است که زنان سالمند، آسیب‌پذیرترین گروه سالمندان هستند و به نسبت مردان سالمند، نیاز به توجه بیشتری دارند. مشکلات زنان سالمند در یک یا دو مقوله خلاصه نمی‌شود و موضوعی گسترده و فراگیر است که نیاز به بررسی و راهکار کارشناسان این حوزه دارد.

با توجه به رشد روزافزون سالمندان زن در کشور، توجه به کیفیت زندگی آنها یکی از فاکتورهای اساسی در سلامت اجتماعی است. وقتی به آمار زنان سالمند تنها نگاه می‌کنیم تعداد آنها سه تا چهار برابر مردان سالمند تنها است و این پدیده می‌تواند چالشی جدی برای این جمعیت و همچنین جامعه به وجود آورد.

آمارها می‌گویند در حال حاضر یک پنجم معادل ۲۰ درصد زنان سالمند یعنی ۷۰۰ هزار نفر زن سالمند، تنها هستند اما این آمار در مردان یک چهارم زنان است. هر چند ازدواج مجدد در میان سالمندان نسبت به گذشته بیشتر شده است؛ اما متاسفانه اغلب زنان سالمند به دلیل محدودیت‌های عرفی و سنتی از ازدواج مجدد استقبال نمی‌کنند و آن را تابو می‌دانند، به همین دلیل تعداد زنان سالمند بدون همسر و تنها بسیار بیشتر از مردان سالمند تنهاست.این در حالی است که نرخ ازدواج مجدد در میان مردان سالمند بیش از زنان است.

 گرفتاری پزشکی زنان در آینده، فقدان نظام مراقبتی و حمایتی از سالمندان، ‌فقدان بیمه‌های مراقبتی، مشکلات اقتصادی و معیشتی موضوع دیگری است که زنان سالمند بیشتر از سایر اقشار جامعه از آن متاثر می‌شوند.

مشکلات اقتصادی برای نگهداری از سالمندان در کنار خانواده، به علاوه فضای محدود منازل امروزی و هزینه درمان افراد سالمند، در موارد زیادی فرزندان را ناچار می‌کند سالمندان را روانه خانه‌ای به نام «خانه سالمندان» کنند که هیچ کدام از آنها، آنجا را خانه خود نمی‌دانند و بسیاری از آنان تا آخرین روزهای عمر منتظر برگشت به منزل خود هستند.

تاکنون پژوهش جامعی در مورد وضعیت زنان سالمند تنها در ایران انجام نشده بود، اما  به تازگی یک پژوهش علمی و کاربردی با موضوع «پیامدهای اجتماعی اقتصادی زندگی زنان سالمند تنها» به سفارش دبیرخانه شورای ملی سالمندان و صندوق جمعیت سازمان ملل متحد توسط یک گروه دانشگاهی به سرپرستی دکتر میرطاهر موسوی انجام شده است، موسوی عضو هیئت علمی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی است که پیشینه درخشانی در حمایت‌های مردم‌نهاد از سالمندان دارد.

وی در گفت و گو با خبرگزاری فارس، با اشاره به اینکه طبق این پژوهش  علمی و کاربردی 71 درصد زنان سالمند تنها درآمدی ندارند و تنها 29درصد بقیه درآمد دارند. و با توجه به افزایش الگوی تنهازیستی در میان زنان سالمند نسبت به مردان که به بیش از چهار برابر مردان سالمند رسیده است، و تعداد زنان سالمند مجرد قطعی و مطلقه نیمرخ زنان سالمند تنها در 30 سال آینده تغییر خواهد کرد به‌گونه‌ای که در 30 سال آینده تعداد زنان سالمند تنها، 3 برابر می‌شود و بایدبا در نظر گرفتن تضمین‌های قانونی و همچنین بودجه کافی برای اجرای سند ملی سالمندان در این زمینه اقدام کرد.

فارس: چرا زنان سالمند در ایران تنها می‌شوند؟

 درباره علل تنها شدن این دست زنان ایرانی اینطور باید توضیح داد که بیش از90 درصد زنان سالمند تنها در ایران به علت فوت همسر، بیوه هستند و چون از دید فرهنگی ازدواج دوباره پس از مرگ همسر پذیرفته نشده تنها مانده‌اند. بر همین اساس2.4 درصد آنان هرگز ازدواج نکرده‌اند و 4.4 درصد آنها اگرچه دارای همسر هستند ولی تنها زندگی می‌کنند.

فقر شدید و چالش هزینه معیشت، درمان و توانبخشی

بیش از 90 درصد زنان سالمند تنهای ایرانی در سه دهک پایین درآمدی قرار دارند، یعنی به طور جدی مشکل معیشتی دارند و برای پرداخت هزینه‌های درمان و توانبخشی با چالش بزرگی رو به رو هستند. بیش از71 درصد زنان سالمند تنها درآمدی ندارند و تنها 29درصد بقیه درآمد دارند. از این بین نیز 3.5 درصد درآمد کمتر از یک میلیون تومان و 13.5 درصد نیز بین یک تا سه میلیون تومان درآمد دارند.

 بیش از71 درصد زنان سالمند تنها درآمدی ندارند و تنها 29درصد بقیه درآمد دارند. از این بین نیز 3.5 درصد درآمد کمتر از یک میلیون تومان و 13.5 درصد نیز بین یک تا سه میلیون تومان درآمد دارند

زنان سالمند نمی‌خواهند استقلال خود را از دست بدهند

فارس: با وجود این وضعیت اقتصادی جایگاه زنان سالمند چگونه است؟

 ارتباط با فرزندان و یا بستگان جایگاه مهمی در زندگی زنان سالمند تنها در ایران دارد،   بیشتر آنها فرزند دارند و تمایل دارند با فرزندانشان ارتباط داشته باشند و از سوی آنها حمایت بشوند و در عین حال می‌خواهند استقلال خود را حفظ کنند، هرچند تنها زندگی کردن برای زنان سالمند در ایران بسیار چالش برانگیز است و حتی ممکن است با ترس و احساس ناامنی در میان آنها همراه باشد، اما نمی‌خواهند استقلال خود را از دست بدهند.

 یک مسئله جدی این زنان پس از تقسیم اموال شوهرشان است که خانه و زندگی قدیمی را از دست می‌دهند و مجبور به ترک محله قدیمی و سکونت در خانه و محله جدید هستند که بدین ترتیب بخش مهمی از ارتباطات گذشته را از دست می‌دهند و با خطر انزوا مواجه می‌شوند.

نزدیک به 74 درصد زنان سالمند تنها ایرانی بی‌سواد هستند

 زنان پس از تقسیم اموال شوهرشان خانه و زندگی قدیمی را از دست می‌دهند و مجبور به ترک محله قدیمی و سکونت در خانه و محله جدید هستند که بدین ترتیب بخش مهمی از ارتباطات گذشته را از دست می‌دهند و با خطر انزوا مواجه می‌شوند

فارس: خودمراقبتی سالمندان مساله مهمی است که به نظر می‌رسد، به آن پرداخته نشده است 

اگرچه زنان سالمند تنها تلاش می‌کنند از خود مراقبت کنند اما این کافی نیست، آنها نیازمند دریافت مراقبت‌های رسمی و مناسب‌سازی در زمینه‌ امکانات و تجهیزات مختلف هستند که تاکنون به این نیاز به درستی پاسخ داده نشده است.

 نزدیک به 74 درصد زنان سالمند تنها ایرانی بی‌سواد هستند و در بین زنان سالمند تنها با سواد اغلب (58.3درصد) دارای سواد در مقطع ابتدایی یا سوادآموزی هستند و توانایی چندانی برای بهره‌گیری از اینترنت و فناوری‌ها ندارند.

نسبت خانوارهای سالمندسرپرست در سال 1430  به یک سوم کل خانوارهای کشور افزایش می‌یابد

فارس: با توجه به روند افزایش جمعیت آیا نسبت زنان سالمند رو به افزایش نیست؟

 نسبت خانوارهای تک نفره در طول دوره 1395 تا 1430 دو برابر می­‌شود و از 8.7 درصد در سال 1395 به 16.4 درصد در سال 1430 افزایش می‌­یابد. بخش عمده این افزایش به دلیل روند فزاینده تنها ماندن افراد سالمند است. در سال 1395 تنها 10 درصد خانوارهای کشور سالمندسرپرست بوده ­اند اما با توجه به روند افزایشی سالمندی جمعیت در کشور، نسبت خانوارهای سالمندسرپرست در سال 1430 به 32 درصد، یعنی یک سوم کل خانوارهای کشور افزایش خواهد رسید.

الگوی تنهازیستی در میان زنان سالمند بیش از چهار برابر مردان سالمند است

فارس: با توجه به  افزایش تجرد قطعی پیش بینی ها برای سالمندان تنها در سال‌های آینده چطور است؟

هم اکنون الگوی تنهازیستی در میان زنان سالمند بیش از چهار برابر مردان سالمند است. در یک دهه اخیر تعداد زنان سالمند تنهازیست دو برابر شده است. با تغییر سبک زندگی و افزایش تعداد زنان سالمند مجرد قطعی و مطلقه نیمرخ زنان سالمند تنها در 30 سال آینده تغییر خواهد کرد به‌گونه‌ای که در 30 سال آینده تعداد زنان سالمند تنها، 3 برابر می‌شود و در میان آنها شمار زنان با تجرد قطعی افزایش پیدا می‌کند. آنها باسوادتر از زنان سالمند تنهای کنونی هستند، مهارت بیشتری در بهره‌گیری از تکنولوژی دارند و بخش مهمی از شبکه اجتماعی زنان سالمند تنها در 30 سال آینده در فضای مجازی شکل خواهد گرفت. آنها از پایگاه اجتماعی بالاتری برخوردارند، به احتمال زیاد درآمد و وضعیت اقتصادی بهتری دارند، اما به دلیل نداشتن فرزند یا محدود بودن ابعاد خانواده، حمایت‌های غیر رسمی آنها به گونه چشمگیری کاهش می‌یابد. به همین دلیل لازم است برای حمایت‌های رسمی از زنان سالمند تنهای 30 سال آینده از اکنون برنامه‌ریزی بشود.

 تعداد زنان سالمند مجرد قطعی و مطلقه نیمرخ زنان سالمند تنها در 30 سال آینده تغییر خواهد کرد به‌گونه‌ای که در 30 سال آینده تعداد زنان سالمند تنها، 3 برابر می‌شود 

در 30 سال آینده شمار زنان سالمند روستایی افزایش می‌یابد

این پژوهشگر و استاد دانشگاه تصریح کرد: در شرایط کنونی اکثر سالمندان یعنی بیش از 71 درصد آنها در شهرها زندگی می‌کنند، اما در 30 سال آینده به دلیل مهاجرت مردان از روستاها به شهرها شمار زنان سالمند روستایی افزایش می‌یابد.

راهکارهای حمایتی برای بهبود وضعیت زنان سالمند تنها در ایران

فارس: طبق پژوهش‌هایی که انجام داده‌اید، چالش های تنها زیستی زنان چیست؟

 در پژوهش های صورت گرفته  چالش‌های اساسی در زمینه زنان سالمند تنها در شش محور شناسایی شد که عبارتند از تنهازیستی بیشتر زنان سالمند تا مردان، تحصیلات پایین‌تر زنان سالمند تنها، روند افزایش زنان سالمند روستایی، افزایش شمار زنان سالمند با وضعیت تجرد قطعی و بدون فرزند، همچنین افزایش تعداد زنان سالمندتنها با تحصیلات دانشگاهی بالا و افزایش زنان کهنسال.

افزایش شمار زنان سالمند با وضعیت تجرد قطعی و بدون فرزند، همچنین افزایش تعداد زنان سالمندتنها با تحصیلات دانشگاهی بالا و افزایش زنان کهنسال از جمله چالش های پیش روی آینده جمعیتی کشور است

فارس: چه راهکارهای سیاستی برای کاهش این چالش ها در نظر گرفته شده است؟

تنها بر این اساس راهکارهای سیاستی که برای پاسخ به این نیازها بر پایه مدل علمی IOM[1] دسته‌بندی و طیف خدمات ترسیم شده است. بدین ترتیب ضرورت دارد برای تقویت قوانین حمایتی، ارتقای سلامت زنان ایرانی در دوره جوانی و میانسالی به‌ویژه آنها که در دوره سالمندی تنها زندگی خواهند کرد، کمک به کاهش تنهازیستی زنان سالمند، آگاه سازی و آماده‌سازی زنان میانسال مجرد قطعی، مطلقه و بیوه برای تنها زیستی در دوره سالمندی، آماده‌سازی زنان سالمندی که به تازگی تنهازیستی را آغاز کرده‌اند، ارائه خدمات درمانی، حمایتی و توانبخشی ویژه زنان سالمند تنها و رفع مشکلات کنونی آنها و تلاش بر حفظ بهزیستی، رفاه و استقلال زنان سالمند تنها، تجدید نظر در زمینه قوانین ارث، سیاست‌های اختصاصی در نظر گرفته شود و بر اساس آنها برنامه‌های مشخصی به اجرا درآیند.

اگر سیاست ها و قوانین در این زمینه با کپی‌برداری از سایر کشورها اجرایی شوند چه بسا آسیب‌پذیری زنان سالمند تنها را بیش از پیش افزایش دهند

 در نظر گرفتن تضمین‌های قانونی و همچنین بودجه کافی برای اجرای سند ملی سالمندان در این زمینه لازم است و باید یادآوری کنم که پدیده زنان سالمند تنها یک موضوع اجتماعی و جمعیتی چند وجهی است و  بی‌گمان سیاست‌ها و قوانینی که در این زمینه بدون همه جانبه‌نگری و ضمانت اجرایی باشند، ارزشی ندارند، سیاست‌گذاری مبتنی بر شواهد اهمیت ویژه‌ای دارند، از همین رو سیاست‌ها و قوانینی که بر اساس ایده‌های هیجانی و ناگهانی و یا فاقد همه جانبه‌نگری یا ارزیابی کارآمدی آنها در ایران و با کپی‌برداری از سایر کشورها اجرایی می‌شوند چه بسا آسیب‌پذیری زنان سالمند تنها را بیش از پیش افزایش بدهند.

[1] . Institute of Medicine http://www.ca-cpi.org/wp-content/uploads/2006/01/Prevention-Tactics-Vol08-No13-2006.pdf

انتهای پیام/

برچسب ها : زنان سالمند سند ملی سالمندان مشکلات معیشتی میر طاهر موسوی