همه چیز درباره فرزندخواندگی؛ تفاوت مدل‌های فرزندخواندگی دائم، امین موقت و طرح میزبان

فرزندخواندگی از جمله تصمیم‌های مهمی در زندگی به شمار می‌رود که می‌تواند وضعیت یک خانواده را زیر و رو و والدین و کودک را حتی از نظر عاطفی دگرگون کند، بنابراین متقاضیان فرزندخواندگی باید آمادگی همه جانبه را برای این امر داشته باشند چراکه هر کسی از پس نگهداری کودک برنمی‌آید؛ در این موقعیت، دانستن تفاوت مدل‌های فرزندخواندگی دائم، امین موقت و طرح میزبان بسیار حائز اهمیت است.

گروه جامعه ایرنا - هنگام فرزندخواندگی، متقاضیان باید برای یک نقطه عطف در زندگی خود تصمیم‌گیری حساس و پیچیده‌ای انجام دهند و اگر از آگاهی لازم برای تصمیم خود برخوردار نباشند، دچار مشکلات جبران‌ناپذیر از جمله مشکلات حقوقی، تعارضات خانوادگی، آسیب‌های روانی به خود و فرزند و شکست در سازگاری با فرزند خواهند شد و در نهایت رابطه آنها با فرزند می‌تواند فسخ شود که آن هم فروپاشی‌های روانی قابل توجهی از خود برجای می‌گذارد.

یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های فرزندخواندگی موفق، دانستن تفاوت مدل‌های فرزندخواندگی دائم، امین موقت و طرح میزبان است که در کنار برخورداری از شرایط قانونی، ظرفیت روانی، عاطفی، موقعیت اجتماعی و نگرش‌هایی مانند احترام به حقوق کودک یک موقعیت فرزندخواندگی موفق را تضمین می‌کند.

بنا بر آمار اعلام شده از سوی سازمان بهزیستی کشور، ۸۷ درصد کودکان مراکز بهزیستی بدسرپرست هستند و امکان فرزندخواندگی دائم را ندارند، از سوی دیگر به گفته سیدجواد حسینی رئیس سازمان بهزیستی کشور به ازای هر فرزند واجد شرایط فرزندخواندگی، ۱۲.۵ زوج خواهان فرزند هستند و در شهرهایی مانند تهران این عدد به ۲۰ زوج می‌رسد بنابراین آگاهی از مدل‌های فرزندخواندگی، شانس به سرپرستی گرفتن یک کودک را به شدت افزایش می‌دهد.

کدام کودکان را می‌توان به فرزندخواندگی دائم گرفت؟

از آنجایی که همه کودکان شرایط فرزندخواندگی دائم را ندارند، بسیار مهم است که متقاضیان بدانند کدام کودکان را می‌توانند به سرپرستی دائم بگیرند، سرپرست دفتر مراقبت و توانمندسازی کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی کشور در این رابطه با تشریح تفاوت مدل‌های فرزندخواندگی دائم، امین موقت و طرح میزبان به خبرنگار ایرنا گفت: فرزندخواندگی دائم فقط برای کودکانی است که پدر، مادر و جدپدری ندارند.

در فرزندخواندگی دائم، متقاضیان باید شرایط خاصی داشته باشند. این شرایط خاص شرایط مانند داشتن ۳۰ سال سن، صلاحیت اخلاقی و اجتماعی، تمکن مالی و به نام زدن بخشی از اموال به نام کودک استحمیدرضا الوند افزود: سیاست محوری بهزیستی تقویت خانواده محوری است اما در گذشته شیوه فرزندخواندگی برای کودکان بدسرپرست وجود نداشت و با تعداد زیادی از کودکان که شرایط فرزندخواندگی نداشتند، روبرو بودیم. بنابراین قانون حمایت از کودکان بدسرپرست مصوب سال ۱۳۵۳ در شهریور ۱۳۹۲ بازنگری شد و شکل جدید این بازنگری در این سال از سوی مجلس شورای اسلامی به دولت ابلاغ شد، در این قانون یکی از نکات برجسته ای که وجود داشت توسعه و گسترش مدل‌های مراقبت خانواده محور است.

وی اضافه کرد: قانون قبلی سرپرستی دائم تحت عنوان فرزندخواندگی برای کودکان بی سرپرست است که قضات احکام صادر می‌کنند، بنابراین در سال ۱۳۹۲ با توجه به سیاست های حاکم بر بهزیستی در تعلیم و تربیت کودکان، مدل هایی با رویکرد خانواده محور توسعه یافتند.

فرزندخواندگی در کدام مدل ساده تر است؟

سرپرست دفتر مراقبت و توانمندسازی کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی کشور گفت: ۸۷ درصد کودکان تحت سرپرستی بهزیستی در سال‌های اخیر جزو کودکان بدسرپرست هستند، یعنی والدین آنها دچار اعتیاد، بیماری روانی یعنی بیماری که جسم و روان کودکان را تهدید می کند و دارای فساد اخلاقی هستند و این شروط، صلاحیت نگهداری از والدین را سلب می کند و کودکان وارد مراکز نگهداری شبانه روزی می شوند.

الوند خاطرنشان کرد: ماده ۱۰ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست سال ۱۳۹۲، حکم امین موقت را قانونی کرد و در کنار فرزندخواندگی، زمینه بودن کودک در خانواده امین هم شکل گرفت.

وی ادامه داد: در سال ۱۴۰۲ یکی از مصادیق برنامه های خانواده محور در بهزیستی، طرح میزبان بود، شرایط فرزندخواندگی در طرح میزبان ساده تر است چون در فرزندخواندگی دائم، متقاضیان باید شرایط خاصی داشته باشند، این شرایط خاص مانند داشتن ۳۰ سال سن، صلاحیت اخلاقی و اجتماعی، تمکن مالی و به نام زدن بخشی از اموال به نام کودک است؛ چون کودکان فرزندخوانده، ارث نمی‌برند، قانون برای این کودکان مساله تملیک بخشی از اموال را به عنوان جایگزین ارث گذاشته است.

تفاوت طرح امین موقت با طرح میزبان چیست؟

سرپرست دفتر مراقبت و توانمندسازی کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی کشور گفت: کودک در خانواده امین موقت با حفظ هویت خانوادگی خود به سرپرستی واگذار می شود و در این نوع از فرزندخواندگی، نیاز نبود که سرپرستان حتما بچه نداشته باشند و متقاضیان دارای فرزند هم می توانستند درخواست سرپرستی کودک را بدهند که این امر مستلزم حکم قضایی بود، همچنین در این طرح نیازی به تملیک اموال به نام کودک، هم نیست.

طرح میزبان با هدف تقویت الگوهای خانواده محور اجرایی شده و نیازی به حکم قضایی ندارد.الوند با اشاره به اینکه طرح میزبان از سال ۱۴۰۲ در مشهد آغاز شد، افزود: طرح میزبان که با هدف تقویت الگوهای خانواده محور اجرایی شد از طرح امین موقت راحت تر است چون حکم قضایی نمی خواهد و سرپرستی کودک به تشخیص کارگروه بهزیستی استان ها و با هماهنگی مدیریت، کارشناس حقوقی و بخش حراست دفاتر بهزیستی استان ها، شرایط متقاضیان سنجیده می شود و چون نیازی به صدور حکم قضایی نیست، شرایط گزینش متقاضیان، سختگیرانه تر است و برای آنها دوره‌های آموزشی مانند دوره‌های فرزندپروری، آشنایی با خصوصیات کودکان، بهداشت روان، بهداشت حرفه‌ای، کمک‌های اولیه و کنترل استرس و اضطراب برگزار می‌شود.

وی اضافه کرد: بعد از اینکه کارشناسان سلامت روان، سلامت متقاضیان را مورد تایید قرار دادند، متقاضیان با دریافت گواهینامه می توانند برای مدت زمان مشخص مورد توافق بین کارگروه و خود، فرزندی را به سرپرستی بگیرند، تمدید این زمان مستلزم تایید مجدد شرایط از سوی کارگروه است، پس از اتمام زمان سرپرستی اگر خانواده دوباره برای سرپرستی فرزند درخواست بدهد و کارگروه تایید کند، کودک دوباره می تواند در آن خانواده زندگی کند.

وی در ادامه به یک مثال عینی در این زمینه اشاره کرد و گفت: در شرایط جنگ ۱۲ روزه مثلا خانواده ها می‌گفتند می‌خواهند کودکی را برای ۲ هفته به سرپرستی بگیرند، در این دوره ۱۷۵ کودک به خانواده میزبان رفتند.

رابطه کودک با خانواده در طرح میزبان در چه صورت فسخ می‌شود؟

سرپرست دفتر مراقبت و توانمندسازی کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی کشور گفت: پس از سرپرستی کودک از سوی خانواده میزبان، وضعیت خانواده توسط مددکار مربوطه نظارت می‌شود، هر زمان کارگروه برای کودک تشخیص وضعیت مخاطره‌آمیز دهد یا اینکه ببیند کودک در خانواده راحت نیست یا نمی‌تواند با خانواده کنار بیاید، دوره سرپرستی کودک لغو می‌شود.

وی در پاسخ به این سئوال که رفتن کودک به سرپرستی در طرح میزبان و بازگشت او به مرکز نگهداری پس از پایان دوره سرپرستی، چه تاثیری روی کودک می‌گذارد، گفت: حتی اگر کودک، مدت کوتاهی را در خانواده‌ای بماند، کارکردهای علمی خانواده روی او، تاثیر مثبت می‌گذارد و بهتر از این است که همیشه دور از خانواده باشد، کارگروه نیز تلاش می کند تا رابطه بین کودک و خانواده را مدیریت کند.

الوند تصریح کرد: اینطور نیست که کودک در چند خانواده میزبان به سرپرستی برود بلکه ممکن است خانواده‌ای ۲ هفته، یک کودک را ببرد و یک ماه دیگر دوباره برای سرپرستی او درخواست دهد و کودک را دوباره وارد خانواده خود کند، در طول دورانی که کودک از خانواده میزبان به مرکز بهزیستی بازگشته است، خانواده میزبان می‌تواند به عنوان حامی با کودک در ارتباط باشد.

وی یادآور شد: در طرح میزبان اگر کودک با خانواده کنار نیامد، رابطه فسخ می‌شود، کودکان در طرح میزبان حداکثر سه بار به سرپرستی خانواده میزبان (خانواده‌های متفاوت) رفته‌اند، اگر خانواده میزبان و کودک همدیگر را دوست نداشته باشند یا خانواده از پس نگهداری کودک برنیاید، رابطه فسخ می شود، حداکثر ۲ درصد کودکان ما به مراکز نگهداری بهزیستی برگشت خورده‌اند که طبیعی است، در مدل‌های علوم انسانی، ضریب خطا را پنج تا ۱۰ درصد در نظر می‌گیرند، یعنی میزان موارد بازگشت کودکان به مراکز بهزیستی از آمار علمی نرم دنیا، پایین‌تر است.

۵۰۰ کودک در طرح میزبان به فرزندخواندگی رفتند

سرپرست دفتر مراقبت و توانمندسازی کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی کشور اظهار کرد: با توجه به اینکه طرح میزبان از بهمن ماه سال ۱۴۰۲ آغاز شده است، ۵۰۰ کودک تاکنون از طریق این طرح به فرزندخواندگی رفته‌اند که با توجه به اینکه از عمر طرح میزبان، یک و نیم سال گذشته است، موفقیت آمیز بوده است.

به گفته وی، بسیاری از کودکانی که به خانواده‌های میزبان رفته‌اند، بعدا به عنوان فرزندخوانده همان خانواده یا متقاضی دیگر، پذیرفته شده‌اند.

الوند افزود: کودکی که شرایط فرزندخواندگی دارد حداقل ۶ ماه کارهای اداری و قانونی آن طول می‌کشد و طی این مدت به جای اینکه در مرکز بهزیستی، نگهداری شود می‌تواند در طرح میزبان، فضای خانواده را درک و تجربه کند.

دستاوردهای طرح میزبان

سرپرست دفتر مراقبت و توانمندسازی کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی کشور گفت: حدود ۲۵ درصد کودکان که وارد خانواده‌های میزبان شده‌اند، به فرزندخواندگی رفتند، در طرح میزبان برای گروه سنی صفر تا هفت سال متقاضی وجود دارد و تا کودکان ۱۲ ساله نیز در طرح میزبان، وارد خانواده‌ها شده‌اند.

الوند افزود: دستاورد خوب دیگری که طرح میزبان داشته برای کودکان معلول و بیمار بوده است، این کودکان برای فرزندخواندگی، متقاضی ندارند، اما در طرح میزبان، خانواده‌ها برای سرپرستی این کودکان نیز درخواست می‌دهند و طی دوره‌ای که کودک در خانواده میزبان است، دوره‌های درمانی انجام می شود و این خانواده‌ها به بهزیستی در درمان یا کاهش میزان معلولیت این کودکان کمک می‌کنند.

وی خاطرنشان کرد: دستاورد دیگر طرح میزبان این است که کودکان با سن بالاتر مثلا کودکان ۱۲ ساله نیز در این طرح شانس بیشتری دارند که به سرپرستی بروند، چون اغلب متقاضیان فرزندخواندگی، متقاضی فرزند زیر هفت سال هستند و برای کودک بالای هفت سال، متقاضی کم است.

به گفته وی، برای فرزندخواندگی به متقاضیان بین ۳۰ تا ۴۰ سال، کودک صفر تا ۲ سال، به متقاضیان ۴۰ تا ۵۰ سال کودک ۲ تا پنج سال و به گروه‌های سنی بالاتر کودکان ۶ یا هفت سال به بالا داده می‌شود.

همه شیرخواران شرایط فرزندخواندگی ندارند

سرپرست دفتر مراقبت و توانمندسازی کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی کشور گفت: خوشبختانه در سال‌های اخیر اقبال زیادی به فرزندخواندگی از لحاظ فرهنگی ایجاد شده است، بالارفتن سن ازدواج و کاهش نرخ باروری باعث شده است که شانس فرزندخواندگی افزایش یابد.

الوند تصریح کرد: ۶۶۶ مرکز نگهداری کودکان تحت عنوان « خانه کودک» در کشور فعالیت دارند که ۳۲ مرکز آن شیرخوارگاه است، تمام شیرخوارگاه‌ها به جز ۳ شیرخوارگاه، دولتی است، ۹۳۰۰ کودک صفر تا ۱۸ سال در این ۶۶۶ مرکز، نگهداری می‌شوند.

وی درباره شیرخوارگاه‌ها گفت: ۳۲ شیرخوارگاه در کشور فعالیت دارد که ۹۰۰ کودک صفر تا سه سال در آنها نگهداری می‌شوند، اما باید توجه داشت که همه این ۹۰۰ کودک، شرایط فرزندخواندگی ندارند.

مراقبت از کودک نسبی با دریافت امداد از بهزیستی

الوند با بیان اینکه سالانه ۲۵۰۰ کودک در کشور به فرزندخواندگی پذیرفته می شوند، یادآور شد: ۱۸ هزار کودک در "مراقبت در خانواده" هستند، یعنی درون خانواده زیستی خود با مادر، پدربزرگ، مادربزرگ یا اقوام نسبی خود تحت عنوان امدادبگیر زندگی می‌کنند.

وی خاطرنشان کرد: سرانه پرداختی به این خانواده‌ها به عنوان کمک هزینه نگهداری در ماه، سه میلیون و ۵۰۰ هزار تومان است که از پایان شهریور امسال ۵۰ درصد افزایش می یابد.

درباره مدل‌های فرزندخواندگی تحقیق کنید و از قبل آگاهی داشته باشید

کارشناسان معتقدند؛ متقاضیان فرزندخواندگی همواره پیش از اقدام به درخواست برای سرپرستی گرفتن یک کودک باید درباره آن فکر کرده، درباره مدل‌های فرزندخواندگی تحقیق کنند و با آگاهی کامل به سمت این تصمیم حیاتی بروند، به طور مثال باید بدانند که اگر می‌خواهند فرزند زیر ۲ سال را به فرزندخواندگی دائم بگیرند باید شرایط خاصی را داشته باشند و مدت زمان بیشتری در نوبت بمانند.

نداشتن آگاهی درباره مدل‌های فرزندخواندگی می‌تواند این روند را پیچیده کند و در نهایت نیز باعث بحران عاطفی و بی‌ثباتی سرپرستی شود؛ در حالی که شناخت دقیق مدل‌ها کمک می‌کند انتخابی واقع‌بینانه و پایدار داشته باشند.

از سوی دیگر سرسری گرفتن شرایط فرزندخواندگی می‌تواند به ناسازگاری با فرزندخوانده و در نهایت فسخ رابطه بین خانواده و فرزندخوانده شود؛ وضعیتی که بهتر است هیچگاه تجربه نشود.

آگاهی از تفاوت‌های مدل‌های فرزندخواندگی باعث می‌شود متقاضی انتخابی متناسب با توانایی، شرایط و خواسته‌های خود داشته باشد و کودک هم از ثبات و امنیت بیشتری برخوردار شود.

برچسب ها : سازمان بهزیستی شیرخوارگاه مراکز شبه خانواده کودکان بی سرپرست اداره کل امور کودکان و نوجوانان